Ο τόπος εξορίας των “γραμματιζούμενων”… Εδώ απομόνωσαν τον Βάρναλη, τον Ρίτσο, τον Λουντέμη…

Ο Άγιος Ευστράτιος ή Άη Στράτης είναι το πιο απομονωμένο νησί του Αρχιπελάγους…

Κατά τον 20ό αιώνα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους αριστερούς. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από το γερμανικό ζυγό, τον Οκτώβριο του 1944, το στρατόπεδο εξορίας του Άη Στράτη έκλεισε και οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν.

Σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι εκτοπίστηκαν στο νησί αυτό, όπως ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός Δημήτρης Γληνός, οι ποιητές Κώστας Βάρναλης, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης, οι λογοτέχνες Μενέλαος Λουντέμης, Θέμος Κορνάρος, Δημήτρης Φωτιάδης, οι ηθοποιοί Μάνος Κατράκης και Τζαβαλάς Καρούσος, και πολλοί άλλοι, επώνυμοι και μη. Επίσης, πολλοί Αριστεροί πολιτικοί εκτοπίστηκαν στον Άη Στράτη, όπως ο Ηλίας Ηλιού, ο Αντώνης Μπριλλάκης, ο Κώστας Γαβριηλίδης, ο Στέφανος Σαράφης κ.ά.

Υπολογίζεται ότι από το 1947 μέχρι και το 1962 πέρασαν από το νησί περίπου 9.000 Αριστεροί εξόριστοι. Το στρατόπεδο κράτησης του Άη Στράτη έκλεισε οριστικά το 1962.

Την περίοδο της δικτατορίας χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτόπισης για μικρό αριθμό εξορίστων. Ανάμεσα τους και ο μετέπειτα Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και προσωρινός Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Γιάννης Αλευράς, αρχηγός του ΠΑΚ Εσωτερικού.

Ο Γιάννης Ρίτσος ανέφερε την κατάσταση που επικρατούσε στο ποίημα «Γράμμα στον Ζόλιο Κιουρί»:

“Αγαπημένε μου Ζολιό, σου γράφω από τον Άη Στράτη. Βρισκόμαστε εδώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας μ’ ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ ένα ξεροκάματο φως στο ταγάρι μας, άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο, άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ τη λευτεριά και την ειρήνη”…

Ο μεγάλος σεισμός που κατέστρεψε τον οικισμό

Τη νύχτα της 20ής Φεβρουαρίου του 1968, χτύπησε τον Άγιο Ευστράτιο σεισμός έντασης 7,1 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ και διάρκειας 22 δευτερολέπτων…

Σε σωρούς ερειπίων μετατρέπονται όλα σχεδόν τα σπίτια του Αγίου Ευστρατίου, ο οποίος ισοπεδώνεται από καταστρεπτικό σεισμό. Οι νεκροί φτάνουν τους 20 και οι τραυματίες τους 18, ενώ άστεγες μένουν και οι 220 οικογένειες του νησιού. Η εικόνα της ολοκληρωτικής καταστροφής συμπληρώνεται από τα 5.000 νεκρά αιγοπρόβατα και τα 400 βοοειδή, που επίσης θάβονται στα ερείπια. Ήταν η αιτία για να καταστραφεί ο ιστορικός οικισμός και ακολούθως να κτισθεί νέος στην έκταση της κοιλάδας. Η πρώτη φωτογραφία είναι από το αρχείο Βασίλη και Βύρωνα Μανικάκη.