Αυτός είναι ο πρώτος νεολιθικός οικισμός δίπλα σε λίμνη

Ο Νεολιθικός Λιμναίος Οικισμός Δισπηλιού είναι αρχαιολογική τοποθεσία αλλά και ανοιχτό μουσείο, η οποία βρίσκεται στη νότια όχθη της λίμνης Ορεστιάδας (ή Καστοριάς) δίπλα στον σημερινό οικισμό Δισπηλιό.

Είναι ο πρώτος νεολιθικός οικισμός δίπλα σε λίμνη που ανασκάφηκε στην Ελλάδα. Στην περιοχή βρέθηκαν πολλά σημαντικά αντικείμενα, με πιο αξιοσημείωτο την Πινακίδα του Δισπηλιού, που χρονολογείται με βεβαιότητα στο 5260 π.Χ.

Το 1932,αρχαιολόγοι εντόπισαν ίχνη ενός προϊστορικού λιμναίου οικισμού και τριάντα χρόνια αργότερα, διεξήγαγαν επιφανειακές έρευνες και επιβεβαίωσαν την ύπαρξη του οικισμού. Το 1992, ξεκίνησαν συστηματικές ανασκαφές, οι οποίες συνεχίζονται ακόμη. Αποκαλύφθηκε οικισμός που χρονολογείται στα μέσα της νεολιθικής περιόδου, δηλαδή στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ.

Τα ευρήματα περιλαμβάνουν όστρακα χειροποίητων αγγείων, λίθινα εργαλεία (πέτρα, κόκκαλο και πυριτόλιθο) και ποσότητες οστών ζώων, μια ανακάλυψη που δείχνει ότι οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία, το κυνήγι και το ψάρεμα, υλικά με τα οποία χτίστηκαν οι καλύβες (ξύλινοι σωροί και δάπεδα), μεγάλα πήλινα βάζα αποθήκευσης, καλάθια υφασμένα με τον τρόπο εκείνης της περιόδου, μαγειρικά σκεύη (πολλά από αυτά σε σχήμα βάρκας) και κοσμήματα από κόκαλα και πέτρα. Το πιο σημαντικό εύρημα είναι ένα οστέινο φλάουτο, ένα από τα παλαιότερα μουσικά όργανα που έχουν βρεθεί ποτέ στην Ευρώπη.

Μέσα στις καλύβες υπάρχουν όλα τα σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για τις καθημερινές τους ανάγκες. Ένα χωμάτινο κάλυμμα στη μέση του οικισμού χρησίμευε για την προστασία της φωτιάς, ενώ στην όχθη της λίμνης υπάρχει ένα είδος πιρόγου που θα χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι για ψάρεμα.