Κορυφαία τιμή. Ευρωπαϊκό βραβείο για την αποκατάσταση του ιστορικού γεφυριού της Πλάκας στη Ήπειρο

Με Βραβείο Ευρωπαϊκής Κληρονομιάς / Europa Nostra 2021 τιμήθηκε η υποψηφιότητα που υπέβαλε το Υπουργείο Πολιτισμού για την αποκατάσταση του Γεφυριού της Πλάκας στην Ήπειρο. Φέτος, η κορυφαία τιμή της Ευρώπης στον τομέα της κληρονομιάς απονέμεται σε 24 υποδειγματικά επιτεύγματα από 18 ευρωπαϊκές χώρες.

Η ανακοίνωση των νικητών του Βραβείου 2021 πραγματοποιήθηκε πριν λίγο, σε ζωντανή διαδικτυακή εκδήλωση που συνδιοργανώθηκε από τη Mariya Gabriel, Ευρωπαϊκή Επίτροπο Καινοτομίας, Έρευνας, Πολιτισμού, Παιδείας και Νεότητας και τον Hermann Parzinger, Εκτελεστικό Πρόεδρο της Europa Nostra.

Οι νικητές του βραβείου επιλέχθηκαν από ανεξάρτητες επιτροπές αποτελούμενες από εμπειρογνώμονες πολιτιστικής κληρονομιάς από όλη την Ευρώπη, κατά την αξιολόγηση των υποψηφιοτήτων που υποβλήθηκαν από οργανισμούς και άτομα από 30 ευρωπαϊκές χώρες.

Η Ελλάδα απέσπασε μία ιδιαίτερα σημαντική διάκριση, το βραβείο της Europa Nostra 2021, για την υποδειγματική αποκατάσταση της Γέφυρας της Πλάκας στην Ήπειρο. Το συγκεκριμένο έργο ήταν το αποτέλεσμα εξαιρετικής συνεργασίας ανάμεσα στα Υπουργεία Πολιτισμού, Μεταφορών και Ανάπτυξης, στην Περιφέρεια Ηπείρου, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Τεχνικό Επιμελητήριο.

 Το Γεφύρι της Πλάκας στην Ήπειρο

Το γεφύρι της Πλάκας είναι ένα μονότοξο πέτρινο γεφύρι, το μεγαλύτερο και πιο εντυπωσιακό του είδους του στην Ήπειρο. Την 1η Φεβρουαρίου 2015, κατά τη διάρκεια μίας ισχυρής καταιγίδας η οποία προκάλεσε την υπερχείλιση του ποταμού, κατέρρευσε ένα σημαντικό μέρος της κύριας καμάρας και του ανατολικού βάθρου της γέφυρας. Το έργο αποκατέστησε το γεφύρι στην παλιά του μορφή και ανέδειξε την υλική και άυλη του αξία εντός του ιδιαίτερου φυσικού τοπίου στο οποίο βρίσκεται.

Το γεφύρι της Πλάκας χτίστηκε το 1866 στον ποταμό Άραχθο, με τόξο που εκτείνεται πλέον των  40 μ. σε μήκος και 20 μ. σε ύψος. Κατασκευάστηκε για να ενισχύσει την επικοινωνία και το εμπόριο στις γύρω κοινότητες και, μέχρι το 1913, βρισκόταν στη συνοριακή γραμμή μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χρησιμεύοντας ως μία από τις δύο εισόδους στην ηπειρωτική χώρα. Έχει κηρυχθεί προστατευόμενο ιστορικό μνημείο και η ιστορική του σημασία για την Ελλάδα είναι σημαντική. Αν και κατά καιρούς πραγματοποιήθηκαν περιορισμένες επισκευαστικές εργασίες, καμία δεν αντιμετώπισε τη σοβαρή διάβρωση και υποσκαφή των θεμελίων της γέφυρας κάτω από την επιφάνεια του νερού.

Με ισχυρή δημόσια στήριξη, οι εργασίες ανάκτησης τμημάτων του γεφυριού της Πλάκας ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως μετά την κατάρρευση του τον Φεβρουάριο του 2015. Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη διεπιστημονική έρευνα και τεκμηρίωση για τα αίτια της κατάρρευσης και για το σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου προγράμματος αποκατάστασης της γέφυρας. Στόχος του προγράμματος ήταν η στερέωση των εναπομεινάντων τμημάτων της, η αντιμετώπιση των δομικών ζητημάτων που προέκυπταν από την ροή του ποταμού και η αναστήλωση της γέφυρας χρησιμοποιώντας, όπου ήταν εφικτό, υλικό που είχε καταπέσει και επιλέγοντας προσεκτικά κατάλληλα νέα υλικά, όταν ήταν αναγκαίο.

Το έργο είναι σημαντικό καθώς αποτελεί την πρώτη ανακατασκευή λίθινης γέφυρας στην Ελλάδα και ένα από τα λίγα παρόμοια έργα παγκοσμίως. Χρησιμοποιήθηκαν παραδοσιακά υλικά κατά την αποκατάσταση του μνημείου, ενώ ανακτήθηκαν και αξιοποιήθηκαν παραδοσιακές μέθοδοι κατασκευής. Το αποκατεστημένο μνημείο εντάχθηκε ξανά τόσο στο εξαιρετικό φυσικό τοπίο του, όσο και στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή της τοπικής κοινότητας.