Από έναν διάσημο… άγνωστο

Σαν σήμερα, 1 Οκρωβρίου του 1541, γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά για την περίοδο της ζωής του ζωγράφου στον βενετοκρατούμενο Χάνδακα, αρκετά αξιόλογο τοπικό καλλιτεχνικό κέντρο κατά τον 16ο αιώνα.

Η χρονολογία γέννησής του συνάγεται από μαρτυρία του ίδιου κατά τη διάρκεια δίκης το 1606, σύμφωνα με την οποία ήταν τότε εξήντα πέντε ετών, ενώ γνωρίζουμε ότι το 1563 ήταν ήδη μαΐστρος, δηλαδή τελειωμένος ζωγράφος που ασκούσε επαγγελματικά την τέχνη του.

Από την πρώτη αυτή εποχή της καλλιτεχνικής του δημιουργίας προέρχονται οι ενυπόγραφες εικόνες του Ευαγγελιστή Λουκά που ζωγραφίζει τη βρεφοκρατούσα Παναγία, της Προσκύνησης των Μάγων (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη) και της Κοίμησης της Θεοτόκου (Ερμούπολη Σύρου, Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου), στις οποίες διαπιστώνεται η εξοικείωση του ζωγράφου με τύπους τόσο της ορθόδοξης όσο και της δυτικής παράδοσης.

Το 1567 ή το 1568 αναχώρησε από την Κρήτη για την Ιταλία, όπου παρέμεινε, αρχικά στη Βενετία και αργότερα, από το 1570, στη Ρώμη, επί μία δεκαετία περίπου. Στην Ιταλία, όπου ζωγράφισε έργα όπως το Τρίπτυχο της Μόδενας (Μόδενα, Galleria Estense), την Προσκύνηση των Ποιμένων (Frederickssund, Μουσείο J. F. Willumsen) και την Άποψη του Όρους Σινά (Ηράκλειο, Ιστορικό Μουσείο), διείσδυσε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και είχε τη στήριξη ισχυρών παραγόντων της καλλιτεχνικής ζωής, όπως του καρδιναλίου Alessandro Farnese, του μικρογράφου Giulio Clovio και του βιβλιοθηκάριου Fulvio Orsini, χωρίς όμως να μπορέσει να εξασφαλίσει κάποια ιδιαιτέρως σημαντική παραγγελία. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Τολέδο της Ισπανίας, την εποχή της βασιλείας του Φίλιππου Β΄, όπου και καθιερώθηκε ως ζωγράφος.

Προσωπογραφίες και θρησκευτικά έργα αποτελούν τον κύριο κορμό της ισπανικής παραγωγής του, όπου συγκαταλέγονται και τα περισσότερα από τα αριστουργήματά του. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία εικοσιπενταετία της ζωής του (1590-1614) φτάνει στο απώτατο σημείο των προσωπικών του αναζητήσεων και κατακτήσεων, ενώ όψιμες δημιουργίες όπως ο Λαοκόων (π. 1608-1614, Ουάσιγκτον, National Gallery of Art) ή η Άποψη και Χάρτης του Τολέδο (π. 1608-1614, Τολέδο, Μουσείο Greco) εντυπωσιάζουν με τις εικονογραφικές τους καινοτομίες. Ήταν επίσης γλύπτης και αρχιτέκτονας, ενώ συνέταξε και θεωρητικά κείμενα για την τέχνη, που δυστυχώς έχουν χαθεί.

Καλλιτέχνης με ανθρωπιστική παιδεία, έδωσε ένα έργο μοναδικό, που διακρίνεται για τη βαθιά πνευματικότητά του και φέρει έντονη τη σφραγίδα της διάνοιας του ίδιου του δημιουργού, που θεωρείται ένας από τους προδρόμους της νεότερης ευρωπαϊκής τέχνης.

Το έργο της φωτογραφίας είναι “Η συναυλία των Αγγέλων”, λάδι από μουσαμά, του 1608-1614.