Έρχονται λουλούδια και από το εξωτερικό για τον στολισμό των Επιταφίων. Οι συμβολισμοί. Φυλαχτό ή “φάρμακο” τα λουλούδια

Σε εγρήγορση είναι οι ανθοπώλες της χώρας ενόψει των ημερών του Πάσχα, προκειμένου να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες, κυρίως για τα μικρά στεφάνια που οι πιστοί αφήνουν στα πόδια του Εσταυρωμένου και τους στολισμούς των Επιταφίων.

Οι παραγγελίες από τους ιερούς ναούς της χώρας έχουν ήδη γίνει και οι ανθοπώλες έχουν προχωρήσει στις απαραίτητες προμήθειες λουλουδιών, καθώς οι ποσότητες που απαιτούνται για να καλυφθούν οι ανάγκες όλων των Επιταφίων είναι μεγάλες. Ο ιερέας κάθε ναού, σε συνεννόηση με την ενοριακή επιτροπή και τους πιστούς, αποφασίζουν αρχικά για το χρώμα με το οποίο θα στολιστεί ο Επιτάφιος και στη συνέχεια γίνονται οι ανάλογες παραγγελίες για τα είδη των λουλουδιών στα ανθοπωλεία. Βέβαια αρκετοί ιεροί ναοί χρησιμοποιούν για το στολισμό των Επιταφίων και τα λουλούδια από τις συνθέσεις με τα μικρά στεφάνια που πηγαίνουν οι πιστοί στην Ακολουθία των Παθών και τη Σταύρωση του Χριστού.

Όμως, επειδή η ζήτηση είναι πολύ μεγάλη αυτές τις ημέρες, τα περισσότερα λουλούδια είναι εισαγωγής. Όπως αναφέρουν τα ανθοπωλεία, η ελληνική ανθοκομία μπορεί να καλύψει τις ανάγκες σε ποσοστό μόλις 30%. Όλα τα υπόλοιπα άνθη εισάγονται από το εξωτερικό.

Και τα λουλούδια που κυριαρχούν είναι οι βιολέτες, οι κάλλες, οι ζέρμπερες, τα γαρύφαλλα, τα τριαντάφυλλα, οι ορχιδέες και τα κρίνα. Όλα λουλούδια σε αποχρώσεις του λευκού, του ροζ, του κόκκινου, του μοβ και του λιλά. Πάντως, το τελευταίο διάστημα υπάρχει αύξηση στις τιμές, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία και της ενεργειακής κρίσης, σύμφωνα με τους ανθοπώληδες.

Το έθιμο του στολισμού του Επιταφίου θέλει τις νέες γυναίκες κυρίως, της κάθε ενορίας, να ξενυχτούν στολίζοντας τον ξυλόγλυπτο επιτάφιο με κάθε λογής ανοιξιάτικα λουλούδια. Πίσω από τα χρώματα των λουλουδιών κρύβονται συμβολισμοί: έτσι το κόκκινο συμβολίζει το αίμα, το μωβ το πένθος και το λευκό την αγνότητα.

Τα λουλούδια του Επιταφίου σε όλη την Ελλάδα

Στην βόρεια Ελλάδα, οι γυναίκες στόλιζαν κυρίως με πασχαλιές και ζουμπούλια. Ιδιαίτερα στην Καστοριά, στόλιζαν με πρίμουλα ή κουλιάστραντο όπως ονομάζουν τοπικά αυτό το είδος.

Στη Θεσσαλία χρησιμοποιούσαν κι εξακολουθούν-στα χωριά κυρίως- να το κάνουν, πασχαλιά, φόρμιο, βιολέτα, χρυσάνθεμο και διάφορα είδη ορχιδέας.

Στη Λάρισα χρησιμοποιούν το αγιόκλημα στις κολώνες, γιρλάντες με πασχαλιές και μικρά κίτρινα αναρριχώμενα τριαντάφυλλα καθώς και ανεμώνες, φρέζιες, ίρις και καμέλιες.

Στα Ιωάννινα, το κύριο είδος είναι ο αμάραντος σε διάφορα χρώματα και ανάλογα με το πότε έπεφτε η γιορτή του Πάσχα, ο νάρκισσος. Πασχαλιές έκοβαν για τον Επιτάφιο στο Ζαγόρι και στο Μέτσοβο οι βλάχοι χρησιμοποιούσαν πρίμουλα.

Στο Αγρίνιο για τον στολισμό του Επιταφίου χρησιμοποιούν χιονάκι και πρίμουλα το οποίο μάλιστα στο Καρπενήσι και στο Κρίκελο Ευρυτανίας ονομάζουν δακράκι επειδή λένε συμβολίζει τα δάκρυα της Παναγιάς.

Στην Κέρκυρα  οι γυναίκες βάζουν λεμονανθούς για να προσδίδουν εξαιρετικό άρωμα και “ανατολίτικη” ομορφιά με τις γιρλάντες που έφτιαχναν.

Στην Κεφαλονιά, η παράδοση θέλει τις γυναίκες να ξενυχτούν στολίζοντας την ξυλόγλυπτη κατασκευή με λουλούδια όλων των χρωμάτων και των αρωμάτων. Χρησιμοποιούν ποικιλόμορφα μυρωδάτα αγριολούλουδα αλλά και ήμερα, που μαζεύουν τα παιδιά από τους ανοιξιάτικους κήπους, τις αυλές και τα χωράφια. Κυριαρχούν οι βιολέτες που είναι χαρακτηριστικό λουλούδι σε όλες τις αυλές του νησιού.

Στην Καλαμάτα, στολίζουν μόνο με λευκά άνθη τον επιτάφιο, γιρλάντες με λεμονανθούς, λευκές βιολέτες και κάλλες.

Στη Μυτιλήνη γυναίκες μαρτυρούν ότι έφτιαχναν συνθέσεις με λίλιουμ και οριεντάλ κυρίως, καθώς και ζέρμπερα, αλστρομέρια, χρυσάνθεμα, ανθούριο κόκκινο, πάπια -τοπική ονομασία για το φυτό κάλλα, γυψοφύλλη, αμάραντο, αβγιανό – μωβ φυτό που βρίσκεται στο βουνό.

Στη Σάμο χρησιμοποιούν κυρίως πασχαλιά (λαμπρίτσα), δεντρολίβανο, μαργαρίτες, τριαντάφυλλα, κρίνους κι ανάλογα με το πότε έπεφτε το Πάσχα, κίτρινα και μπλε ζουμπούλια.

Στην Κρήτη στόλιζαν με ό,τι λουλούδια είχαν στο χωριό, τριαντάφυλλα, γαριφαλιές, κρίνα κι έφτιαχναν στεφάνια με λεμονανθούς.

Στη Νάξο στόλιζαν με κρίνα, ο λευκός κρίνος εδώ δεν είναι ο κλασσικός αλλά ξενικό είδος, δεντρολίβανο, πασχαλιές, τριαντάφυλλα, βιολέτες, γαρίφαλα και γλαδιόλες που τα δένανε με κλωστή. Η βάση είναι το δεντρολίβανο, το οποίο παλιά έβαζαν και στο νεκρικό κουτί στους πεθαμένους και αλιφασκιά για το μαξιλάρι του (φασκομηλιά). Ο κορμός λοιπόν του Επιταφίου, οι τέσσερις κολώνες του ντύνονταν με δεντρολίβανο και το κυρίαρχο λουλούδι είναι η βιολέτα.

Μετά την Κυριακή του Θωμά, την πρώτη Κυριακή μετά το Πάσχα, τα άνθη του Επιταφίου μοιράζονται στους κτηνοτρόφους και με αυτά και κερί του Επιταφίου θυμιάζουν τα ζωντανά, ή τα χρησιμοποιούν σε περιπτώσεις ασθένειας και για το κακό το μάτι.

Στη Λήμνο χρησιμοποιούσαν βιόλες, κατιφέδες, πάπιες, γαρύφαλλα, τριαντάφυλλα και πάνω στο σταυρό έβαζαν στάχια για καλή σοδειά.

Φυλαχτό ή “φάρμακο” τα λουλούδια

Τα λουλούδια, με τα οποία στολίζεται ο Επιτάφιος, η παράδοση θέλει να «έχουν μαγική δύναμη, αν είναι κλεμμένα από ξένους κήπους. Κι αν αφαιρεθούν από τον Επιτάφιο, μετά τη λήξη της τελετής, έχουν ακόμα πιο δραστική ενέργεια : σαν φυλαχτά ή σαν φάρμακα (βρασμένα με λίγο νερό στα κάρβουνα) για τα άρρωστα παιδιά». Τα λουλούδια που έπαιρναν οι πιστοί από τον Επιτάφιο θεωρούνταν ευλογημένα και τα τοποθετούσαν στο εικονοστάσι του σπιτιού. Οι γυναίκες έφτιαχναν με αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς και άλλοι τα χρησιμοποιούσαν σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο.

Τα κορίτσια της Σκοπέλου τα έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποιον θα παντρευτούν, ενώ στην Κρήτη τα χρησιμοποιούσαν για το έθιμο της ανανέωσης της ζύμης του ψωμιού. Σύμφωνα με την παράδοση, υπήρχε η αντίληψη ότι το ψωμί χάνει τη δύναμή του και χρειάζεται ανανέωση, άρα η νέα ζύμη έπρεπε να ευλογηθεί. Έτσι τη Μεγάλη Παρασκευή, όταν ο παπάς διάβαζε το πρώτο Ευαγγέλιο, θεωρείται ότι “καινουργιώνεται το προζύμι”. Αν μάλιστα τοποθετούνταν και ένα λουλούδι του Επιταφίου μέσα του, τόσο το καλύτερο. Το έθιμο μπορεί να τηρείται ακόμα σε μερικές περιοχές της Κρήτης αλλά ακόμα και σε παραδοσιακούς Κρητικούς φούρνους στην υπόλοιπη Ελλάδα.