Κάθε γωνιά του χωριού και μια ξεχωριστή δημιουργία της λαϊκής αρχιτεκτονικής…

Η Απείρανθος είναι ένα παραδοσιακό πετρόκτιστο χωριό στη Νάξο. Όσον αφορά την προέλευση των κατοίκων της υπάρχουν πολλές εκδοχές. Λόγω της ομοιότητας πολιτισμού, διαλέκτου, ηθών και εθίμων, ικανότητας στην ποίηση και μουσική με την Κρήτη, συγκεκριμένα τα Σφακιά και τα Ανώγεια, πιθανολογείται πως μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της Απειράνθου κατάγεται από εκεί.

Η Απείρανθος είναι η γενέτειρα πατρίδα του άλλοτε Πρωθυπουργού Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, βουλευτή της Αριστεράς Μανώλη Γλέζου, και πολλών ακόμη επωνύμων.

Στο χωριό από το 1964 λειτουργεί η βιβλιοθήκη Νίκου Νικ. Γλέζου με περίπου 26.000 τίτλους, (που την καθιστούν μια από τις μεγαλύτερες της Ελλάδας) αφιερωμένη στη μνήμη του Νίκου Γλέζου ο οποίος εκτελέστηκε από τους ναζί 10-5-44.

Το χωριό έχει χαρακτηριστεί από το 1978 παραδοσιακός οικισμός. Είναι ανεπτυγμένο γύρω από δύο Πύργους του 17ου αιώνα, που ανήκαν άλλοτε σε Φράγκους μεγαλογαιοκτήμονες. Ο ένας εξ αυτών είναι ο πύργος του Ζευγώλη. Ο οικισμός διατηρεί ακόμη την ενετική αρχιτεκτονική του, με στενά καλντερίμια τα οποία διαθέτουν καμάρες. Κάθε γωνιά του αποτελεί μια ξεχωριστή δημιουργία της λαϊκής αρχιτεκτονικής, ακόμα και η ποικιλία στις μορφές των ανεφανών (καπνοδόχων) συνιστά μια «κοιλάδα από ανεφανούς».

Το Απεραθίτικο γλωσσικό ιδίωμα που διασώζει αρχαία ελληνικά και βυζαντινά στοιχεία, τα παλαιότατα έθιμα όπως οι Κουδουνάτοι τις Απόκριες, η υφαντική παράδοση και κυρίως το απεραθίτικο τραγούδι, η ικανότητα ανδρών και γυναικών να «μιλούν» με στίχους -τ’ Απεράθου είναι «το χωριό που στιχουργεί»-, κάνουν τ’ Απεράθου ένα τόπο ξεχωριστό ανάμεσα στους ξεχωριστούς σε όλο το Αιγαίο. Πρόκειται για μια παράδοση που πάει πίσω στα βυζαντινά χρόνια και στην αρχαιότητα, όπως μαρτυρούν τα σωζόμενα μνημεία.