Ένας αρχαιολογικός “θησαυρός” που κρύβουν οι πολυκατοικίες. Το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Αθήνας

Η Αθήνα είναι μία πόλη που ούτε Αθηναίοι δεν την γνωρίζουν… Κάτω από τα πόδια τους κρύβονται “θησαυροί” από εκείνους που, τις περισσότερες φορές, είτε αγνοούν, είτε δεν μπορούν καν να τους δουν… Ο λόγος για το Θεμιστόκλειο Τείχος που  περιέκλειε την αρχαία Αθήνα, θεωρούμενο ως το μεγαλύτερο σε μήκος οχυρωματικό έργο της πόλης. Όμως, η ανέγερση πολυκατοικιών τις περασμένες δεκαετίες, αφαίρεσε το δικαίωμα της ολοκληρωμένης ανάδειξης του Τείχους.

“Η κατάσταση που επικρατεί είναι επιεικώς απαράδεκτη”, επισημαίνουν αρχαιολόγοι. “Αυτό που πρέπει να κάνουμε τώρα, είναι να εξασφαλίσουμε ότι δεν θα επιβαρυνθεί περισσότερο το μνημείο και ότι θα γίνει με τον σωστό τρόπο η ένταξή του στον ιστό μιας μεγαλούπολης, όπως είναι ο Πειραιάς”, επισημαίνουν οι αρμόδιοι και προσθέτουν πως “με την ολοκλήρωση των έργων που απαιτούνται, θα πρέπει να βλέπουμε το Τείχος από τη θάλασσα και να το συναισθανόμαστε στη ξηρά”.

Σημαντικό τμήμα του τείχους αυτού διασχίζει τον σημερινό αρχαιολογικό χώρο του Κεραμεικού, με κατεύθυνση βορρά προς νότο, σε μήκος περίπου 200 μέτρων που αποτελεί και το καλύτερα σήμερα διατηρημένο τμήμα του. Το Θεμιστόκλειο τείχος είχε ολική περίμετρο περίπου 6.500 μ. και διέθετε τουλάχιστον 13 πύλες.

Στον Κεραμεικό αποκαλύφθηκαν και διασώζονται οι δύο από τις πύλες του, το «Δίπυλον» και η «Ιερά Πύλη». Το υπουργείο πολιτισμού, η περιφέρεια Αττικής και ο δήμος Πειραιά αποφάσισαν να προχωρήσουν στη δημιουργία ενός οδικού χάρτη για τη συνολική αστική ανάπλαση της Πειραϊκής, σε μήκος 2,5 χιλιομέτρων, με την παράλληλη προστασία του Θεμιστόκλειου Τείχους.

Τα θεμέλια του Θεμιστόκλειου τείχους τέθηκαν το 479 – 478 π.Χ. κατόπιν της προτροπής του ίδιου του Θεμιστοκλή, (εκ του οποίου και έλαβε το όνομα), το οποίο έμεινε και διατηρήθηκε για 1000 περίπου χρόνια.

Από τις περιγραφές του Θουκυδίδη έμειναν γνωστά τα ιστορικά εκείνα γεγονότα που υποχρέωσαν τους Αθηναίους στη βιαστική ανέγερσή του, μετά την αποχώρηση των Περσών και προ του Σπαρτιατικού κινδύνου. Η βάση του τείχους αυτού είναι λίθινη ενώ κατά το υπόλοιπο ύψος ήταν κατασκευασμένο με μεγάλους πλίνθους. Το μέγιστο ύψος του έφθανε τα 8 μέτρα όπου και αναπτύσσονταν οι επάλξεις του. Το φάρδος του έφθανε τα 2,5 μέτρα. Εξωτερικά το τείχος έφερε τάφρο (διαφαίνεται στον χώρο του Κεραμεικού).

Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου το τείχος φέρεται να επισκευάστηκε τρεις φορές, μία το 420 π.Χ., μία επί Κόνωνος περί το 394 π.Χ. και μία περί το 338 π.Χ. ή το 307 π.Χ. κατά την διάρκεια των Μακεδονικών πολέμων. Στη τρίτη αυτή επισκευή η αμυντική αυτή οχύρωση ενισχύθηκε με την κατασκευή ενός δεύτερου τείχους εξωτερικού το λεγόμενο «προτείχισμα». Μεταξύ του «Προτειχίσματος» και του τείχους διερχόταν η λεγόμενη «περιφερική οδός».

Το 86 π.Χ. εισέβαλε στην Αθήνα ο Ρωμαϊκός στρατός υπό τον Σύλλα από την περιοχή του Κεραμεικού, όπου και άρχισε η καταστροφή του τείχους. Κατά τους επόμενους τρεις αιώνες της λεγόμενης «ρωμαϊκής ειρήνης» η οχύρωση της αρχαίας Αθήνας περιέπεσε σε αχρηστία. Η επιδρομή των βαρβάρων Ερούλων που ακολούθησε, το 267 (μ.Χ.), υποχρέωσε τους Αθηναίους να καταφύγουν υπό τον Δέξιππο στα γύρω βουνά. Αναθαρρεμένοι όμως από την παρουσία του ρωμαίου στρατηγού και ναυάρχου Κλεόδαμου που έσπευσε προς βοήθειά τους επέστρεψαν και επισκεύασαν όπως όπως το τείχος, πιθανώς επί Αυτοκράτορα Βαλεριανού, αποκρούοντας έτσι την επίθεση. Η τελευταία επισκευή που έγινε στο τείχος αναφέρεται στην εποχή του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄.