Τόπος εκτέλεσης καταδίκων… Από εδώ ξεκίνησαν τα «μουρμούρικα» τραγούδια…

Η φωτογραφία είναι του 1962. Βλέπετε τον Μεντρεσέ Αθηνών, στη διασταύρωση των οδών Αιόλου και Πελοπίδα, στην Πλάκα.

Ήταν ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο που ιδρύθηκε στην Αθήνα κατά τον 17ο αιώνα και βρισκόταν βόρεια του Ωρολογίου του Κυρρήστου (κοινώς “Αέρηδες”). Οι μαθητές, εκτός από το Κοράνι, διδάσκονταν γραμματική, συντακτικό, καλλιγραφία και μαθηματικά. Οι σοφτάδες, όπως ονομάζονταν οι σπουδαστές, ήταν οικότροφοι και προορίζονταν για να στελεχώσουν τα ανώτερα θρησκευτικά αλλά και πολιτικά κλιμάκια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στην εποχή του Όθωνα και του Γεωργίου του Α’ χρησιμοποιούνταν ως φυλακές και τόπος εκτέλεσης. Μάλιστα στους κλάδους του αιωνόβιου πλατάνου στην αυλή του γίνονταν απαγχονισμοί των καταδίκων. Μοναδική διασκέδαση των φυλακισμένων ποινικών ήταν το τραγούδι. Ωστόσο για να μην προκαλούν τους φύλακες που ζητούσαν αφορμή για να τους τιμωρήσουν, τα έλεγαν ψιθυριστά. Ήταν τα «μουρμούρικα», που περιλάμβαναν μουσική και στίχους. Η φήμη τους έφτασε στην πλατεία του Ψυρρή, όπου οι μάγκες τα υιοθέτησαν. Από εκεί σιγά σιγά εξελίχθηκαν στα γνωστά ρεμπέτικα.

Λίγο μετά την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα, σημαντικοί αρχαιολόγοι είχαν ζητήσει να απαλλοτριωθεί το συγκρότημα στο πλαίσιο των ανασκαφών για την ανάδειξη των μνημείων της αρχαιότητας. Άλλοι πάλι ζητούσαν να επιτραπεί η κατεδάφιση της φυλακής γιατί πίστευαν σε φήμες σύμφωνα με τις οποίες στα θεμέλιά της Τούρκοι αγάδες είχαν κρύψει χρυσάφι. Η μεγάλη στιγμή ήρθε το 1898, όταν οι πολίτες όρμησαν και σχεδόν εξαφάνισαν το μισητό κτίριο. Για συμβολικούς λόγους, οι αρμόδιοι κυβερνητικοί παράγοντες διέταξαν τη διατήρηση της πύλης με την επιγραφή που αναφέρει τον χρόνο και τον λόγο κατασκευής του Μεντρεσέ.