Η εκκλησία των εξορίστων… Εδώ αποτυπώθηκε η στέρηση της ελευθερίας τους. Στο νησί με τη μεγάλη ιστορία…

Τα τελευταία χρόνια ανεβαίνει αθόρυβα στην εκτίμηση των τουριστών, προσελκύοντας κυρίως “ψαγμένους” ξένους επισκέπτες και όσους αναζητούν το διαφορετικό… Η Λέρος είναι ένα νησί γεμάτο περιπέτεια και κάθε γωνιά της συγκινεί με την ιστορία της…

Ένα από αυτά τα μέρη είναι και ο ναός της Αγίας Κιουράς ή Αγιάς Ματρόνας, στο Παρθένι της Λέρου. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο μνημείο. Είναι η εκκλησιά των εξορίστων την περίοδο της Xούντας. Αγιογραφήθηκε από τους εξόριστους Αντώνη Καραγιάννη, τον Τάκη Τζανατέα και τον Κυριάκο Τσακίρη, το 1969 – 1970.

Είναι ένα μνημείο της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας, εκεί όπου αποτυπώθηκε η στέρηση της ελευθερίας του ελληνικού λαού από τη χούντα. Τόπος εξορίας για πολλούς πολιτικούς κρατούμενους, η Λέρος «φιλοξένησε» σχεδόν 4.000 εξόριστους κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους και επιφανείς Έλληνες, όπως ο Γιάννης Ρίτσος και ο Μανώλης Γλέζος.

Ανάμεσα στους κρατούμενους στη Λέρο ήταν βουλευτές, στελέχη της Αριστεράς και άλλων πολιτικών χώρων, αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, επιστήμονες, διανοούμενοι και καλλιτέχνες, ανάπηροι, ηλικιωμένοι, μωρομάνες. Στο Παρθένι είχε κρατηθεί και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος και εκεί εμπνεύστηκε τα «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», τα οποία μελοποίησε αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης. Ανάμεσά τους και το εμβληματικό «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις».

Χίλια μέτρα περίπου από το στρατόπεδο στο Παρθένι βρίσκεται το εκκλησάκι της Αγιάς Κιουράς ή Ματρώνας. Εκεί, στα χρόνια του εγκλεισμού τους κάποιοι κρατούμενοι αγιογράφησαν την εκκλησία την περίοδο 1968 – 1971. Στα χρόνια της δικτατορίας ο ναός ήταν ερειπωμένος και ο Μανώλης Γλέζος μαζί με τους ζωγράφους Αντώνη Καραγιάννη, Τάκη Τζανετέα και Κυριάκο Τσακίρη αποφάσισαν να τον επισκευάσουν.

Οι τρεις εικαστικοί αποφάσισαν να φτιάξουν αγιογραφίες. Οι εργασίες στην Αγιά Κιουρά μαζί με τη φιλοτέχνηση, κράτησαν οκτώ μήνες και οι κάτοικοι του νησιού στήριξαν το εγχείρημα.

Η Αγία Ματρώνα, σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση ήταν μια αρχοντοπούλα της Χίου, που πριν 550 περίπου χρόνια έφυγε κρυφά από τους δικούς της και έγινε μοναχή. «Αγία Κιουρά» την ονόμασαν οι κάτοικοι της Λέρου (παραφθορά της κυράς) και έτσι την ξέρουν όλοι στο νησί.

Είναι ένα μονόχωρο καμαροσκέπαστο κτίσμα του 18ου αιώνα, κτισμένο στα λείψανα παλαιότερου ναού. Στα βόρεια και στα νότια φέρει δύο προκτίσματα νεώτερων χρόνων (πιθανόν μετά την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου), στεγασμένα με πλάκες από οπλισμένο σκυρόδεμα.  Έτσι, εσωτερικά παρουσιάζεται σαν μία τρίκλιτη εκκλησία.