Και αν το φιλοδώρημα είναι ελάχιστο, τότε οι ευχές των παιδιών γίνονται… απειλές

Η φωτογραφία, με τα κάλαντα των παιδιών, στην Αθήνα, του 1950 είναι του φωτογράφου Κώστα Μεγαλοκονόμου, από το αρχείο του Μουσείου Μπενάκη.

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι, μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα “Χρόνια Πολλά”, το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα).

Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία δίστιχα σκωπτικά, επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Αυτές οι… απειλές έχουν την αφετηρία τους στα κάλαντα της αρχαιότητας. Στα χελιδονίσματα της αρχαίας Ελλάδας (κάλαντα της εαρινής πρωτοχρονιάς) τα παιδιά, αφού έλεγαν το άγγελμα της πρωτοχρονιάς και τις ευχές τους, χωρίς θρησκευτικές αναφορές, διατύπωναν τις απαιτήσεις τους για φιλοδώρημα κι ύστερα περνούσαν στις απειλές των νοικοκυραίων:

“…αν όμως δεν μας δώσεις δεν θα περάσει έτσι την αυλόπορτά σου σηκώνουμε ή το στέγαστρό της, …”  Το ίδιο γινόταν και στα κόλιντα (τα παραδοσιακά κάλαντα) της Βισαλτίας στη Μακεδονία, τότε που τα παιδιά βροντούσαν τις εξώπορτες με τις τοπούζες (ραβδιά με σφαιρικές απολήξεις) φωνάζοντας:

Κόλιντα, μπάμπου, κόλιντα! (το άγγελμα)

Τρεις χιλιάδις πρόβατα κι άλλα τόσα γίδια, (οι ευχές)

Δο μ’, κυρά μ’, καρύδια, (οι απαιτήσεις), μη σι σπάσ’ τα κιραμίδια (οι απειλές).

Ιδιαίτερα σημαντικό, όμως, είναι ότι οι.. απειλές των παιδιών στα κάλαντα του Σιτοχωρίου είναι σχεδόν ίδιες με αυτές του τελευταίου στίχου στο αρχαίο χελιδόνισμα: Μη σι σπάσου τ’ θύρα σου κι την παραθύρα σου (οι απειλές).

Γενικότερα οι νοικοκυραίοι ανάλογα με την περιοχή, έδιναν στα παιδιά φρούτα, ξηρούς καρπούς (καρύδια, φουντούκια, σταφίδες κλπ.), αυγά, βούτυρο, καβουρμά και πληγούρι. Επίσης όσοι επιθυμούσαν έδιναν και μερικές δεκάρες ή δραχμές.