Βρέθηκε σε πολλά κομμάτια… Αρχαιολόγοι “ανέστησαν” ένα από τα ωραιότερα έργα κλασικής γλυπτικής στις Κυκλάδες

Ήταν κομμάτια και πεταμένη στο έδαφος η εντυπωσιακή μαρμάρινη επιτύμβια στήλη που βρέθηκε κατά την ανασκαφή στο Ξώμπουργκο της Τήνου… Και σήμερα, μετά από την ολοκλήρωση των εργασιών συντήρησης και στήριξής της σε βάση, από τους αρχαιολόγους,  στέκεται όρθια στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου, προσφέροντας στους επισκέπτες του την ευκαιρία να θαυμάσουν ένα από τα ωραιότερα έργα κλασικής γλυπτικής στις Κυκλάδες.

Η εύρεση της στήλης, το 2019, είναι αποτέλεσμα της συστηματικής ανασκαφής στο Ξώμπουργο -και ειδικότερα στο αρχαίο νεκροταφείο των κλασικών χρόνων στη θέση Βαρδαλάκος στη ΝΑ πλευρά του λόφου του Ξώμπουργου-, που διεξάγεται από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπό τη διεύθυνση της ομότιμης καθηγήτριας Κλασικής Αρχαιολογίας, Νότας Κούρου. Η στήλη χρονολογείται τον 4ο αι. π.Χ. (370-360 π.Χ.) και αποτελεί εξαίρετο έργο γλυπτικής, δημιούργημα πιθανότατα Τήνιου γλύπτη, όπως υποδεικνύει το ντόπιο μάρμαρο από το οποίο είναι κατασκευασμένη. Η στήλη ύψους 1,70 μ. και πλάτους 0,765 μ. σώζεται αποσπασματικά. Εικονίζεται γυμνός γενειοφόρος άνδρας με στλεγγίδα στο αριστερό χέρι.

Πρόκειται για αθλητή (παλαιστρίτης) που συνοδεύεται από μικρή παιδική μορφή με πτηνό. Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, το θέμα «αθλητής με παίδα» είναι σύνηθες στη γλυπτική των Κλασικών Χρόνων και η παρουσία του παίδα θεωρείται ότι ενέχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό που έχει δεχθεί πολλές ερμηνείες (υπηρέτης του αθλητή, έφηβος ερωτικός σύντροφος κ.ά.). Το μικρό μέγεθος και η ηλικία του παίδα, φαίνεται να αποκλείουν τον συνήθως ερωτικό χαρακτήρα που αποδίδεται σε παρόμοιες σκηνές, ενώ η παρουσία του πτηνού παραπέμπει στο γνωστό θέμα της ψυχής που απέρχεται.

Στο Ξώμπουργκο της Τήνου αποκαλύφθηκε σημαντικός αριθμός επιτύμβιων στηλών, πρωτότυπων έργων των κλασικών χρόνων, με ανάγλυφη διακόσμηση εξαιρετικής τέχνης σε ορισμένες από αυτές, κατά την ανασκαφή που διεξάγει το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στην ανασκαφή του νεκροταφείου των κλασικών χρόνων, οι επιτύμβιες στήλες βρέθηκαν σε ένα στρώμα καταστροφής του 4ου αι. π.Χ., σπασμένες και πεταμένες, με την κύρια πλευρά τους στο έδαφος. Η σημασία αυτών των γλυπτών είναι μεγάλη, καθώς παρέχουν πληροφορίες για την κατανόηση της κλασικής γλυπτικής της Τήνου. Μία στήλη παρουσιάζει ανάγλυφη παράσταση γυμνού νέου, από την οποία σώζεται μόνο το κάτω τμήμα, και μία άλλη έχει παράσταση γυμνού γενειοφόρου άνδρα που συνοδεύεται από μικρό παιδί που κρατά ένα πουλί. Πρόκειται για έργο εξαίρετου γλύπτη, κατασκευασμένη σε τηνιακό μάρμαρο, που αποκόπτεται εύκολα σε επίπεδες επιφάνειες και ίσως για αυτό το λόγο πρόσωπο του άνδρα βρέθηκε λίγο πιο πέρα από τη στήλη.

Ο χώρος της ανασκαφής του νεκροταφείου, την οποία διευθύνει η ομότιμη καθηγήτρια Νότα Κούρου, βρίσκεται στις νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου του Ξώμπουργκου και αντιπροσωπεύει το κύριο νεκροταφείο των κλασικών χρόνων για τον αρχαίο οικισμό που αναπτυσσόταν στη δυτική και νότια κλιτύ του λόφου. Οι τάφοι που έχουν αποκαλυφθεί έως τώρα είναι κυρίως κεραμοσκεπείς. Yπάρχουν και κιβωτιόσχημοι, καθώς και δύο σαρκοφάγοι και αρκετοί ενταφιασμοί νηπίων μέσα σε αγγείο. Οι νεκροί ήταν ενταφιασμένοι με λίγα κτερίσματα, συνήθως αγγεία από την Αττική. Αντίθετα, στο άνω άνδηρο υπήρχε κατά μήκος της ταφικής οδού μια σειρά κτιστών, πολυτελών κατασκευών διαφόρων τύπων για τη στήριξη ταφικών μνημείων.