Μετά από 3.000 χρόνια αποκαλύφθηκε το φρικτό μαρτύριό τους… Και σήμερα εξελίσσεται νέο “μαρτύριο”…

Ήταν 26 Μαρτίου του 2016. Ένα εντυπωσιακό αρχαιολογικό εύρημα ήρθε στο φως κατά τις εργασίες ανέγερσης του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι αρχαιολόγοι της ΚΣΤ’ Εφορείας Αρχαιοτήτων, ανακαλύπτουν, λίγα μέτρα μακριά του, ένα απίστευτο σκηνικό. 79 σκελετοί, ο ένας δίπλα στον άλλο, με δεμένα τα χέρια τους πισθάγκωνα και κακώσεις σ’ όλο τους το σώμα βρίσκονται εδώ και χιλιετίες θαμμένοι ένα μόλις μέτρο κάτω από την επιφάνεια.

Τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν πάνω στα πρωτόγνωρα ευρήματα. Τα νέα φτάνουν ως το εξωτερικό, με το έγκριτο αμερικανικό περιοδικό Archaeology, να συμπεριλαμβάνει τους «Δεσμώτες του Φαλήρου», όπως ονομάστηκαν, στα δέκα πιο σημαντικά ευρήματα για το 2016.

Σήμερα, έξι χρόνια μετά εξελίσσεται ένα νέο “μαρτύριο” για το αν θα γίνει μουσείο, όπως επιθυμεί το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος για να στεγάσει αυτό το περίφημο αρχαιολογικό εύρημα, ή όχι.

Το Ίδρυμα κατηγορεί το υπουργείο Πολιτισμού για “συστηματικές καθυστερήσεις” και ανακάλεσε τη δωρεά του, ύψους 4.050.000 ευρώ, για την χρηματοδότηση που περιλάμβανε μεταξύ άλλων την κατασκευή μουσείου σε σχεδιασμό του Ρέντζο Πιάνο για τους «Δεσμώτες».

Σε ανακοίνωσή του το ΙΣΝ επισημαίνει μεταξύ άλλων ότι «από την αρχή των συζητήσεων του ΙΣΝ με το ΥΠΠΟΑ, η πορεία του έργου χαρακτηρίσθηκε από διαρκείς και συστηματικές καθυστερήσεις, ενώ στο διάστημα αυτό, αναγνωρίζοντας το ειδικό βάρος που φέρει η πραγματοποίηση του έργου, το ΙΣΝ προχώρησε, ύστερα από αιτήματα του ΥΠΠΟΑ, τόσο σε τροποποίηση της αρχικής σύμβασης δωρεάς, όσο και σε πολλαπλές παραχωρήσεις χρονικών παρατάσεων για την υλοποίησή του. Το τελευταίο διάστημα δε, και παρά την τακτική επικοινωνία του ΙΣΝ προς το ΥΠΠΟΑ, δεν έχουμε λάβει καμία ουσιαστική ενημέρωση αναφορικά με τον τρόπο και το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης της δωρεάς. Οι παραπάνω λόγοι οδήγησαν στην απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΙΣΝ για την επί του παρόντος άμεση ανάκληση της δωρεάς».

Το περίφημο αρχαιολογικό εύρημα

Ποιοι ήταν αυτοί οι άντρες; Πότε -και κυρίως για ποιο λόγο- βασανίστηκαν με τόσο φρικτό τρόπο; Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με βεβαιότητα σ’ όλα τα ερωτήματα. Ωστόσο, ύστερα από την ανάλυση των σκελετών διαπιστώθηκε πως αυτοί οι άνθρωποι χτυπήθηκαν, σκοτώθηκαν και τάφηκαν στο σημείο που έγινε η ανασκαφή μεταξύ του 8ου και του 4ου αιώνα π.Χ, μια ταραγμένη εποχή πριν από την έλευση της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Ο βίαιος τρόπος, ωστόσο, κατά τον οποίο τάφηκαν οι 79 άνδρες προκάλεσε έκπληξη στους αρχαιολόγους. Χαρακτηριστικό είναι πως ορισμένοι βρέθηκαν αλυσοδεμένοι, ενώ κάποιοι άλλοι είχαν δεμένα τα χέρια και τα πόδια τους. Οι κακώσεις στα κόκκαλα ήταν τέτοιες που, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, επήλθαν τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατό τους.

Οι “Δεσμώτες”, ωστόσο, αποτελούν ένα μέρος μόνο της νεκρόπολης του Φαλήρου, του μεγαλύτερου ίσως νεκροταφείου της Αττικής το οποίο, σύμφωνα με αρκετούς αρχαιολόγους, έφτανε ως το αρχαίο λιμάνι του Φαλήρου. Μέχρι σήμερα έχουν ανασκαφεί 2.000 τάφοι, ενώ υπολογίζεται πως η συνολική έκταση της νεκρόπολης φτάνει τα 10 στρέμματα.

Σημαντικό ποσοστό των νεκρών είναι βρέφη και μικρά παιδιά που θάφτηκαν μέσα σε αγγεία, γεγονός που εξηγείται από τη μεγάλη παιδική θνησιμότητα της εποχής, ενώ σχετικά μεγάλο είναι και το ποσοστό ταφών ζώων, κυρίως ιπποειδών.